एकात्मिक बाल विकास सेवा योजना

केंद्र पुरस्कृत एकात्मिक बाल विकास सेवा योजना कार्यक्रम दिनांक २ ऑक्टोबर १९७५ रोजी धारणी (अमरावती) व धारावी (मुंबई) या दोन प्रकल्पात बालकांच्या पोषण व आहार विषयक दर्जात सुधारणा करण्यासाठी तसेच बाल मृत्यूचे व कुपोषणाचे प्रमाण कमी करण्याच्या दृष्टिने सुरु करण्यात आला. त्यानंतर टप्प्या टप्प्याने एकात्मिक बाल विकास सेवा योजना प्रकल्पात वाढ होऊन महाराष्ट्र राज्यामध्ये ५५३ बाल विकास प्रकल्प कार्यरत असून त्यामध्ये ग्रामीण व आदिवासी क्षेत्रात ४४९ प्रकल्प आणि नागरी क्षेत्रात १०४ प्रकल्प कार्यरत आहेत. केंद्र शासनामार्फत महाराष्ट्र राज्यासाठी १,१०,५५६ मंजुर अंगणवाडी केंद्र असून त्यापैकी ग्रामीण क्षेत्रात ७३,११६ अंगणवाडी केंद्र व आणि आदिवासी क्षेत्रात १७,५७१ अंगणवाडी केंद्र तसेच नागरी क्षेत्रात १९,७९९ अंगणवाडी केंद्र व प्रधानमंत्री जनजाती आदिवासी न्याय महाअभियान अंतर्गत ७० अंगणवाडी केंद्र आदिवासी भागात मंजूर झाले आहेत. 

एकात्मिक बाल विकास सेवा योजने अंतर्गत अंगणवाडीतील लाभार्थ्यांना खालील ६ सेवा पुरविण्यात येत आहेत.

• पूरक पोषण आहार
• लसीकरण
• आरोग्य तपासणी
• संदर्भ सेवा
• अनौपचारिक पूर्व शालेय शिक्षण
• आरोग्य व आहार शिक्षण

योजनची उद्दिष्टे

• ० ते ६ वर्ष वयोगटातील मुलांचा पोषण व आरोग्य विषयक दर्जा सुधारणे.
• मुलांच्या योग्य मानसिक, शारीरिक, सामाजिक विकासाचा पाया घालणे.
• बालमृत्यु, बालरोग, कुपोषण आणि शाळा गळतीचे प्रमाण कमी करणे.
• बाल विकासास चालना मिळावी म्हणून विविध विभागांमध्ये धोरण व अंमलबजावणी याबाबत परिणामकारक समन्वय साधणे.
• योग्य पोषण व आहार विषयक शिक्षणाद्वारे बालकांचे सर्वसामान्य आरोग्य व त्यांच्या पोषण विषयी गरजांकडे लक्ष पुरविण्या विषयीची मातांची क्षमता वाढविणे.

एकात्मिक बाल विकास सेवा योजने अंतर्गत पुरविण्यात येणाऱ्या सेवांचा तपशिल खालील प्रमाणे

वरील प्रकारे सेवा पुरविण्याकरिता तालुकास्तरावर बाल विकास प्रकल्प अधिकारी, पर्यवेक्षिका/मुख्यसेविका तसेच प्रत्येक अंगणवाडी केंद्रावर अंगणवाडी सेविका व मदतनीस व नागरी प्रकल्पा करिता प्रकल्पस्तरावर बाल विकास प्रकल्प अधिकारी, मुख्यसेविका तसेच प्रत्येक अंगणवाडी केंद्रावर अंगणवाडी सेविका व मदतनीस अशाप्रकारची यंत्रणा कार्यरत आहे.